Afgelopen maand was het zo ver: ik ging voor een tweede bezoek naar het zuiden van Shandong, waar mijn oma’s grootvaders oom Jan Buis van 1892 tot 1935 als katholiek missionaris werkzaam was. Voor degenen die niet op de hoogte zijn van de voorgeschiedenis: deze is hier terug te lezen.

Eerst naar Daizhuang

Een jonge Jan Buis, de laatste op de onderste rij

Deze keer gingen we niet met de langeafstandsbus, maar maakten we er samen met Zhang Li en Wang Jiang een gezellige roadtrip van. Over de 570 kilometer die er tussen Beijing en het gebied waar Jan Buis werkzaam was ligt, deden we in rustig tempo acht uur. We komen net voor het avondeten aan in Dàizhuāng, waar één van de grotere kerken in Zuid-Shandong staat en waar Jan Buis in 1935 is begraven. Omdat zuster Liu (die ons tijdens het vorige bezoek begeleidde) naar een andere gemeenschap was overgeplaatst, hadden we van tevoren contact opgenomen met de pastoor in Daizhuang, pastoor Sun.

We ontmoetten hem rond etenstijd voor de ingang van de geestelijke inrichting die het kerkgebouw tegenwoordig aan het oog onttrekt, en eten samen bij een restaurant tegenover de inrichting. Pastoor Sun vindt het aangenaam toevallig dat wij vegetarisch eten: het is namelijk vrijdag en dan eten katholieken geen vlees. Als ik vertel dat Nederlandse katholieken vrijdag daarom visdag noemen moet hij lachen: je hóeft op vrijdag geen vis te eten! Een andere toevalligheid is dat zuster Liu net deze dag op bezoek is in Daizhuang. Ze komt ook naar het restaurant en is blij dat we elkaar toevallig even kunnen zien. Ze zal de volgende ochtend vroeg weer vertrekken.

Met Zhang Yang en pastoor Sun bij de ingang van de kleine kerk

Na de maaltijd neemt pastoor Sun ons mee naar zijn kerkje. De grote kerk die we de vorige keer hebben bezocht wordt alleen gebruikt voor de zondagsdienst en voor diensten op feestdagen. Kleinschaligere diensten worden gehouden in een vrij nieuwe, kleinere kerk. Pastoor Sun neemt ons mee naar de kamer die hij naast deze kerk bewoont, en haalt een boek tevoorschijn met informatie over de westerse missionarissen die begin 20e eeuw in Shandong werkten. Daartussen vind ik gedetailleerde informatie over in welke districten Jan Buis tijdens welke periode werkzaam was, en dat hij onder andere eigenhandig drie kerken, een gebedshuis, twee lagere scholen en een school voor catechese heeft gesticht. Ook vind ik een paar voor mij nieuwe foto’s van Jan Buis, samen met andere missionarissen. We worden uitgenodigd om de volgende ochtend om zes uur de mis bij te wonen.

De volgende dag na de ochtendmis ontbijten we met pastoor Sun en bisschop Lv, die de mis die ochtend verzorgde. Bisschop Lv zegt na de dienst wel drie keer dat hij zin heeft om een kom lamsvleessoep te gaan eten, en tijdens de maaltijd gaat het gesprek vooral over of ik een Chinees paspoort heb en wat de voordelen van wonen in Europa zijn. Zowel pastoor Sun als bisschop Lv zijn in Europa geweest. Een privilege dat ze ontlenen aan hun positie binnen de kerk, want internationaal reizen is geen gemeengoed voor de bevolking van het Chinese platteland. Zhang Yang heeft na die vroege ochtendmis op een lege maag zo’n trek dat hij alweer vergeten is dat katholieken bidden voor het eten, en ik moet hem er fysiek van weerhouden om een hap van de warme gestoomde bāozi te nemen voordat de bisschop het tafelgebed heeft uitgesproken.

Pastoor Sun opent één van de oude missiegebouwen

Na het ontbijt neemt pastoor Sun ons mee naar de oude missiegebouwen, die nu onderdeel zijn van de geestelijke inrichting. Hij wijst ons op originele details, zoals prachtige glas in lood ramen en hardhouten deuren en kozijnen. Hij laat ons ruimten zien waar een aantal oude reiskoffers en Bijbels uitgestald liggen; schaarse overblijfselen van de missie, want het grootste deel van alle documenten en originele spullen is verwoest tijdens de Culturele Revolutie. Ook deze keer bezichtigen we weer de grote kerk, want dit prachtige gebouw uit 1911 hebben Zhang Li en Wang Jiang nog niet gezien. Omdat de katholieke kerk in China niet vrij wordt toegestaan door de Communistische Partij, ligt mijn bezoek als buitenlander een beetje gevoelig. Pastoor Sun is daarom voorzichtig. Hij wil ons de kerk wel laten zien, maar wil niet tegelijk met ons naar binnen gaan omdat hij daarover vragen zou kunnen krijgen mocht iemand ons samen zien. Als we echter zelf de kerk ingaan kan de pastoor zich naar eigen zeggen bij eventuele vragen beroepen op “Maar ik wist toch niet dat ze naar binnen gingen?”, dus gaat hij 5 minuten voor ons de kerk in, en 5 minuten na ons weer naar buiten.

Tijdens het vorige bezoek werd mij verteld dat de zerken op de begraafplaats voor missionarissen waren vernietigd tijdens de Culturele Revolutie, maar dat de graven intact waren gebleven. Deze keer vertelt pastoor Sun eerlijk dat de graven ook zijn opengebroken, en de overblijfselen stuk voor stuk verwoest. Dat deden de Rode Gardisten ook met het graf van Confucius. Als je jezelf dan beseft hoe grondig de Rode Garde toen te werk is gegaan in het vernietigen van oude cultuur, mag het een wonder heten dat er toch nog een heel aantal gebouwen, gegevens en spullen bewaard zijn gebleven.

Verder naar Yanzhou

Na hartelijk afscheid van pastoor Sun genomen te hebben, rijden we 30 kilometer verder naar Yanzhou. Voor Jan Buis was dat vast een tocht van een halve dag met een muilezel, wij doen er met de auto ruim een half uur over. Zhang Yang belt pastoor Wang, die we tijdens het vorige bezoek al hebben ontmoet. In zijn boekenverzameling vind ik nog een paar ‘nieuwe’ foto’s van Jan Buis. Terwijl we naar meer informatie zoeken zegt pastoor Wang ineens: “Kom, ik wil jullie wat laten zien”, en we lopen achter hem aan naar buiten.

Jan Buis uiterst rechts, op deze foto 68 jaar oud

Hij neemt ons mee naar oude gebouwen achter de huidige kerk, waar vroeger missionarissen woonden en waar Jan Buis tijdens zijn tijd in Yanzhou zeker ook heeft gewoond. Deze gebouwen zijn bijzonder vervallen, alle ruimten staan leeg en raken langzaam vol met stof, afval en oude bladeren. Naast deze oude missiewoningen is een groot plein, en pastoor Wang vertelt dat er hier tot aan de Culturele Revolutie een grote kerk stond. Deze is in 1966 door de Rode Gardisten volledig gesloopt. De huidige kerk is daarom een soort permanente noodoplossing, ingericht in een ruimte in de bisschopsresidentie. Deze is intact is gebleven omdat hij tijdens de Culturele Revolutie als woonruimte werd gebruikt.

Pastoor Wang neemt ons verder mee, langs oude gebouwen waar we zelf zonder iets op te merken aan voorbij zouden zijn gelopen. Daarbij geeft hij uitleg over alles wat we zien. Zo is een oude missiewoning voor de helft gesloopt omdat er een asfaltweg werd aangelegd, wordt het oude missieziekenhuis tegenwoordig als opslagruimte gebruikt en zijn veel andere gebouwen die aan de kerk toebehoorden opgedeeld en in gebruik als woonruimte. Op een binnenplaats van een aantal eenkamerwoningen staat een mooie oude steen waar ‘Tiānzhútáng” (katholieke kerk) in is gebeiteld: waarschijnlijk de steen die boven de hoofdingang van de verloren gegane kerk hoort. Zhang Yang, Zhang Li en Wang Jiang vinden het een schande: deze steen staat in een rommelig hoekje, er staan schalen met fruit voor te drogen en één van de (blijkbaar niet katholieke) bewoners heeft er een paar schoenen op gezet. Waarschijnlijk zonder nadenken, maar ergens een paar schoenen op zetten kan in China worden opgevat als een teken van uiterste minachting.

De steen die boven de hoofdingang van de kerk hoorde, met schoenen erop

In een prachtig oud gebouw met twee verdiepingen en een mooie galerij wijst pastoor Wang ons op de originele hardhouten balustrade, die inmiddels ook aardig in verval raakt. As we lang de oude bibliotheek lopen vertelt hij dat alle boeken en documenten daarin tijdens de Culturele Revolutie volledig zijn verbrand door de Rode Garde. Het duurde volgens hem een week voordat alles was uitgebrand. Ik heb dan ook geen hoop meer om meer terug te vinden dan de paar foto’s van Jan Buis die ik tot nu toe in Shandong heb gevonden. Pastoor Wang neemt ons mee naar het nonnenklooster, waar de vriendelijke moeder overste ons de gebedsruimte laat zien. In dit ruime gebouw wonen momenteel 27 nonnen. Ik vraag pastoor Wang hoe hij erbij gekomen is pastoor te worden, en hij vertelt dat zijn familie al generaties lang katholiek is. Denk ik nu te ver als ik zeg dat één van zijn voorvaderen wellicht door Jan Buis is bekeerd?

Met pastoor Wang voor de bisschopsresidentie

In tegenstelling tot pastoor Sun maakt pastoor Wang zich geen zorgen over mijn buitenlandse bezoek. Hij zegt eventueel commentaar van de lokale overheid zó weg te kunnen wuiven: hij is er toch bij? Hij vertelt dat de oude missiegebouwen tijdens de Culturele Revolutie weliswaar door de overheid ingenomen zijn, maar dat deze sinds een paar jaar langzaam aan de kerk worden teruggegeven. Met een ietwat ‘evil’ grijns vertelt hij daarbij dat de overheid heus wel weet dat pastoor Wang, als het moet, zó een katholieke protesterende menigte op de been kan brengen, en dat de overheid hem daarom maar wat graag tevreden wil houden. Jullie begrijpen het: pastoor Wang is lìhai.

De volgende ochtend wonen we zijn mis bij, waarna we terug naar Beijing rijden.

Klik hier voor foto’s van alles wat we tijdens dit bezoek hebben gezien. In de volgende post lees je hoe de missen van pastoors Sun en Wang verliepen!