Van kinds af aan heb heel wat boeken over China gelezen. Meer dan over welk ander land of onderwerp dan ook; mijn interesse in China gaat dan ook terug tot toen ik nog geen tien jaar oud was.

Een aantal van deze boeken hebben mijn visie op China mede gevormd, en vandaag deel ik de belangrijkste zes boeken met jullie. Als je interesse in China hebt en deze boeken nog niet hebt gelezen, kan ik alleen maar aanraden om ze aan je leeslijst toe te voegen!

6) Kleine Sjang en zijn vriendjes

De muilezel bleef balken totdat Kleine Sjangs vader over het veld kwam aanhollen. “Waar is Kleine Sjang?” riep hij naar Dagu en Ergu. “Ik heb hem naar huis gestuurd om te eten en water mee te brengen voor de dorstige muilezel!” “Ik heb Kleine Sjang niet gezien”, zei Ergu. “Hier in de buurt is hij niet”, zei Dagu. ” Ik ben hier, in de put!” schreeuwde Kleine Sjang. Nu hoorde iedereen hem, want de muilezel was opgehouden met balken. Kleine Sjangs vader rende naar de put om erin te kijken – en daar was Kleine Sjang!

Eleanor Lattimore groeide begin vorige eeuw op als dochter van een docent Engels op in de internationale concessie in Shanghai. Haar eerste boek ‘Little Pear’ is gebaseerd op herinneringen aan haar jeugd in China. Pear is de Chinese naam van Kleine Sjang (het boek heeft de Chinse titel Xiǎolí Jì, wat “Het verhaal van Kleine Peer” betekent). De Nederlandse vertaler vond Peer blijkbaar geen goede naam en noemde de hoofdpersoon Kleine Sjang, want Sjang klinkt in Nederlandse oren natuurlijk veel Chineser dan Peer.

Kleine Sjang haalt met zijn vriendjes allerlei kattenkwaad uit, maar zoals bovenstaand fragment al aantoont komt alles uiteindelijk weer op z’n pootjes terecht. De boeken zijn geschikt voor kinderen vanaf een jaar of vijf, en geven een leuk beeld van de Chinese samenleving van voor de revolutie. Zo vond ik het toen ik jong was prachtig om te lezen dat Kleine Sjang door zijn moeder naar de markt wordt gestuurd om boodschappen te doen, waarbij hij muntjes meekrijgt met een gat in het midden, die hij bijeenhoudt aan een touwtje. Onderweg komt hij een koopman in tánghúlu tegen: gesuikerd fruit op een stokje. De muntstukken branden aan het touwtje en Kleine Sjang koopt een tánghúlu, waarna hij natuurlijk niet meer genoeg geld overhoudt voor de boodschappen.

Eerste uitgave 1931, in het Nederlands in 1936 uitgegeven door H.P. Leopold.

5) Het Examen

“Misschien haalt je broer het provinciaal examen en gaat hij door tot het paleisexamen. Je weet wat ze zeggen over het provinciaal examen.” Dat wist Hong. Om het te halen, had je de geestelijke energie van een draak nodig, de kracht van een ezel, de ongevoeligheid van een pissebed en het uithoudingsvermogen van een kameel. Ook kon het geen kwaad als je geld had voor steekpenningen.

‘Het Examen’ is een jeugdboek, geschikt voor jongeren vanaf ca. 12 jaar. Het verhaal gaat over de broers Chen en Hong. Chen zal het paleisexamen afleggen in Beijing, een lange reis te voet door het zestiendeeeuwse China. Omdat Chen slim maar wereldvreemd is, reist zijn jongere broer Hong mee om hem te beschermen. Onderweg sluit Hong zich aan bij een geheim genootschap, waarvoor ook hij een zware test af moet leggen. Het boek is spannend en kenmerken over het leven in keizerlijk China zijn goed in het verhaal opgenomen. Bijvoorbeeld voetenbinden, de opzet van het keizerlijk regime en verschillen tussen rijk en arm.

Malcolm Bosse is een Amerikaanse auteur van voornamelijk jeugdliteratuur. Hij verbleef langere tijd als marinier in Azië en veel van zijn boeken spelen zich daar ook af, met name in Indonesië, Vietnam en China.

Eerste uitgave 1994, in het Nederlands in 1995 uitgegeven door Luitingh-Sijthoff.

4) Rijst

Five Dragons turns and looks at the gaudy painted advertisements on the wall behind him: soap, cigarettes, and a variety of herbal tonics in the hands of pouty, pretty young women with lips the color of blood. Tucked in among the sexy women are the names and addresses of VD clinics. Five Dragons grins. This is the city: chaotic and filled with weird things that draw people like flies, to lay their maggoty eggs and move on. Everyone damns the city, but sooner or later they come anyhow. In the dying light Five Dragons sees the legendary city smoke rising into the air, confirming his image of what a city is: one gigantic smoke-stack, just as Maple-Poplar villagers had told him.

In de jaren dertig wordt China door een hongersnood geteisterd. Wulong (Five Dragons) is een boerenjongen die door de honger uit zijn geboortedorp wordt verjaagd. Hij droomt van een onuitputtelijke, sneeuwwitte rijstberg en vindt werk bij een rijsthandelaar in de stad. In plaats van dankbaar te zijn voor alle hulp die hij krijgt, richt Wulong zijn weldoeners ten gronde door zijn verlangen naar macht en seks. Hij trouwt met de dochter van de rijsthandelaar en wordt zo het nieuwe familiehoofd. Zijn vrouw zet de rijsthandel voort terwijl Wulong zich opwerkt tot lokale bendeleider.

Su Tong is één van China’s meest vooraanstaande hedendaagse literair auteurs. Rijst moet je dan ook niet lezen om de Chinese samenleving of cultuur te leren kennen, het is een echte roman. Su Tong’s taalgebruik is recht-voor-z’n-raap en grof, ook schuwt hij onderwerpen als geweld en seks niet. Dit doet hij op magistrale wijze, verrijkt met droge humor, sombere filosofie en melancholie. Geweld wordt emotieloos, nonchalant en met weinig woorden beschreven, waardoor je als lezer enige afstand van alle hardheid houdt. Deze stijl is typisch Chinees en komt ook terug in het werk van twee andere vooraanstaande auteurs, Mo Yan en Yu Hua. Even wennen voor Nederlanders wellicht, maar zelf vind ik juist dat in deze stijl de harde kant van de Chinese maatschappij goed tot uiting komt.

Eerste uitgave 1992, in het Nederlands in 2006 uitgegeven door Uitgeverij de Geus.

3) De Goede Aarde

“Zijn vader was opgestaan en was naar het Huis van Hwang gegaan om te vragen of ze daar een slaaf konden missen. “Geen al te jonge slavin, en vooral geen mooie” had hij gezegd. Wang Lung had het betreurd dat zij niet mooi mocht zijn. Dat was wat geweest als hij een mooie vrouw had mogen hebben met wie andere mannen hem geluk zouden wensen. Toen hij het verzet op zijn gezicht zag had zijn vader uitgeroepen: “En wat moeten wij met een mooie vrouw beginnen? We moeten een vrouw hebben die voor het huis zorgt en kinderen baart en op het veld werkt, en zal een mooie vrouw dat doen? Die denkt alleen aan mooie kleren die bij haar gezicht passen! Nee, geen mooie vrouw in ons huis. Wij zijn boeren.”.

Wang Lung is een eenvoudige boer die geen enkele kennis bezit, behalve van de waarde van zijn land. Door hard te werken lukt het hem steeds meer land te kopen, waardoor hij zich aan het boerenbestaan weet te onttrekken en grootgrondbezitter wordt. Als rijk man maakt hij echter dezelfde fouten die alle andere rijken maken: hij bekommert zich niet om zijn arbeiders, verwaarloost zijn echtgenote en trouwt met een tweede, veeleisende jonge vrouw. Als Wang Lu oud is verdeelt hij zijn land onder zijn zoons, die zich nauwelijks voor landarbeid interesseren. De ondergang van de familie Wang is onvermijdelijk. Het boek is onderdeel van een trilogie, die verder gaat met de levens van zijn zoons en kleinkinderen; drie generaties Wang in een periode dat de Chinese maatschappij grote veranderingen doormaakte.

Toen auteur Pearl Buck drie maanden oud was verhuisde ze met haar ouders naar China, die daar als missionaris werkten. Ze werd Chineestalig opgevoed en bleef in China wonen tot ze in de jaren ’30 naar de V.S. terugkeerde wegens politieke spanningen. Pearl Buck kent de Chinese samenleving van vlak voor de communistische overname dus van binnenuit, en dat komt heel goed naar voren in haar werk. In 1938 won ze de Nobelprijs voor de Literatuur voor haar waarheidsgetrouwe beschrijving van het boerenleven in China.

Eerste uitgave 1931, in het Nederlands in 2009 opnieuw uitgegeven als onderdeel van de serie “Atlas de Twintigste Eeuw”.

2) Wilde Zwanen

Op een dag in 1965 kregen we opeens opdracht naar buiten te gaan en al het gras van de gazons te verwijderen. Mao had te kennen gegeven dat gras, bloemen en huisdieren bourgeois (burgerlijke) gewoonten waren en verwijderd dienden te worden. (…) Ik was verschrikkelijk bedroefd al die prachtige planten te zien sneuvelen. Maar ik nam het Mao niet kwalijk. Integendeel, ik had me langzamerhand de gewoonte eigen gemaakt ‘zelfkritiek’ uit te oefenen en nam mezelf automatisch ieder instinct kwalijk dat tegen Mao’s orders indruiste. (…) Dergelijk zelfonderzoek was een aspect van het China van Mao. Het zou tot een nieuwe en betere maatschappij leiden, zo werd ons verteld.

In Wilde Zwanen beschrijft Jung Chang de grote veranderingen die de Chinese samenleving in de twintigste eeuw doormaakt. Dit doet ze aan de hand van de levensverhalen van zichzelf, haar moeder en grootmoeder, vanaf de tijd dat vrouwenvoeten nog gebonden werden tot het einde van de Culturele Revolutie. Haar grootmoeder was concubine van een generaal in keizerlijk China, haar moeder een hoge partijfunctionaris tijdens het communistisch bewind en zelf groeide de auteur op tijdens de Culturele Revolutie en het daaropvolgende openstellingsbeleid.

Toen Jung Chang dit boek schreef was er al veel gepubliceerd over deze periode in de Chinese geschiedenis, maar nog nooit eerder vanuit zo’n persoonlijk perspectief. Hierdoor sta je als lezer dichtbij het verhaal; hoewel er grote historische gebeurtenissen worden beschreven leef je toch met de personages mee. Wilde Zwanen is het bestverkochte boek dat tot nu toe over China verscheen; het is in 37 talen vertaald en wereldwijd zijn er meer dan 13 miljoen exemplaren verkocht.

Eerste uitgave 1991, in het Nederlands in 2014 opnieuw uitgegeven door De Boekerij.

1) Beijing Coma

What used to annoy me most about my father was the way he ate. He didn’t let one grain of rice slip his attention. If a scrap of food dropped on the table, he’d scoop it up at once and toss it into his mouth. After every meal, he’d furtively sweep discarded bones and fruit peel into his lunch box. A few hours later he’d take the box into a corner of the room and quietly chew on the contents. (…) After I read the following passage of his journal, I forgave him his eccentric behavior: “There were some dried shreds of sweet potato lying outside the pigpen today. As soon as we spotted them, we pounced on them and stuffed as much as we could into our mouths. The guard on duty was a young man. Nicer than most. At least he didn’t beat us. He just sneered and said: “That’s disgusting! And you call yourselves intellectuals…”

Beijing Coma gaat over de Tian’anmenprotesten in 1989, verteld vanuit het personage Dai Wei, die tijdens de protesten in zijn hoofd is geschoten en in coma raakte. Dai Wei kan niet bewegen of communiceren maar zijn hersenen functioneren nog zozeer dat hij zich dingen herinnert. De comateuze toestand is een metafoor voor de manier waarop China met de minder mooie gebeurtenissen uit haar geschiedenis omgaat: mensen herinneren het zich wel maar kunnen er niets over zeggen of mee doen.

Auteur Ma Jian was zelf betrokken bij de protesten en heeft zijn eigen ervaringen in deze roman verwerkt. Het boek is duidelijk voor een buitenlands publiek geschreven, zo worden de locaties van de protesten in Beijing gedetailleerd beschreven, terwijl een Chinese lezer heus wel weet wel waar de Chang’an Avenue ligt. Ook worden zaken uit de recente Chinese geschiedenis zeer expliciet genoemd, waaronder kannibalisme tijdens de Culturele Revolutie en de handel in organen van ter dood veroordeelde gevangenen. Zaken waar Chinezen wel van op de hoogte zijn maar die ze nooit direct benoemen, en die zeker niet door overheidscensuur heen komen.

Hoewel Ma Jian het boek in het Chinees heeft geschreven was de eerste publicatie in het Engels, vertaald door zijn vrouw, waarmee hij samen in het Engeland woont. Het boek is verboden in China en sinds 2011 heeft Ma Jian zelf ook een inreisverbod, omdat hij zich altijd duidelijk tegen de CCP is blijven uitspreken.

Eerste uitgave 2008, in het Nederlands in 2009 uitgegeven door Uitgeverij Atlas.

 

NB: Een aantal van deze boeken heb ik in het Nederlands gelezen, een aantal in het Engels. In dit blog zijn de fragmenten en kaften van de uitgaven die ik zelf gelezen heb opgenomen.