Ma Jian is, net zoals Yu Hua en Mo Yan, van de generatie schrijvers die is opgegroeid tijdens de Culturele Revolutie, en deze periode en haar weerslag op de huidige Chinese samenleving veelvuldig terug laat keren in zijn werk. Waar Mo Yan en Yu Hua in China wonen en daarom met (zelf-)censuur te maken hebben, woont Ma met zijn partner Flora Drew (die ook zijn werk vertaalt) en hun vier kinderen in Londen, en kan daarom ongecensureerd over zijn geboorteland schrijven.

Door Ma Jian’s directe kritiek op de Chinese overheid, zijn zijn boeken al bijna dertig jaar gecensureerd in China. Sinds 2011 heeft Ma, die een Brits paspoort heeft, zijn thuisland niet meer kunnen bezoeken omdat de Chinese autoriteiten hem een inreisvisum weigeren. Dat hij daarom niet alleen een politieke, maar ook een persoonlijke wrok koestert tegen het Chinese systeem, is niet verwonderlijk.

In een recent interview vertelt Ma:

Vrijheid kan niet als vanzelfsprekend worden beschouwd. Alleen in literatuur kunnen we sociale onrechtvaardigheid, de extremen in de menselijke natuur en onze hoop op een mooie toekomst volledig tot uiting laten komen.

Aanklacht tegen politiek systeem

Ma is in 1953 in Shandong geboren, in hetzelfde jaar als president Xi Jinping. Zij hebben allebei de excessen van de Culturele Revolutie meegemaakt. Waar Ma dit verwerkt door erover te schrijven, is Xi aan de andere kant van het spectrum terecht gekomen. In 2013 lanceerde Xi de ‘Chinese Dream‘ campagne, en dit jaar werd de bepaling dat een president slechts twee termijnen aan mag blijven door het Chinese Volkscongres geschrapt. In het voorwoord geeft Ma aan dat dit de directe inspiratie is geweest voor het schrijven van zijn nieuwste boek ‘China Dream’:

Het fanatieke consumentisme dat [door China] de afgelopen dertig jaar is aangemoedigd, is wat – samen met opgeblazen nationalisme, het hart vormt van de China Dream. Het heeft Chinezen gemaakt tot volwassen kinderen die gevoed, gekleed en vermaakt worden, maar het recht niet hebben om zich hun verleden te herinneren of vragen te stellen.

Het is de taak van een schrijver om in het duister te onderzoeken en, boven alles, de waarheid te vertellen. Ik heb China Dream geschreven uit woede tegen de valse utopia’s die China sinds 1949 hebben geknecht en geïnfantiliseerd, en de meest wrede periode van haar recente geschiedenis – de ‘gewelddadige strijd’ van de Culturele Revolutie, van een regime dat dit blijft onderdrukken.

De coverafbeelding is ontworpen door Ai Weiwei, die zelf ook een moeilijke relatie met de Chinese autoriteiten onderhoudt. De splijtende takken staan symbool voor de brutaliteit van de Chinese autocratie, de versplinterde mens en de onderdrukte ziel die smacht naar vrijheid.

Feit en fictie

In China Dream volgen we antiheld Ma Daode (Deugd Ma), een hoge ambtenaar die in een fictieve regio van China verantwoordelijk is voor de uitvoering van het China Dream-beleid. Ma Daode heeft zijn aantal minnaressen tot twaalf beperkt omdat het anders onoverzichtelijk werd en neemt alle mogelijke vormen van omkoping aan. Hij is directeur van het nieuwe China Dream Bureau, dat ermee belast is de China Dream de gedachten van alle inwoners te laten beheersen. Daarom werkt hij aan een ‘China Dream Device’, een hersenimplantaat dat alle dromen in lijn brengt met de visie van Xi Jinping, waardoor mensen zullen ontwaken in een ‘leven van tomeloze vreugde’. Ma Daode zal zelf als proefkonijn fungeren als een prototype van het implantaat gereed is.

Nu mag zo’n implantaat belachelijk klinken, het ‘Chinese Dream Bureau’ bestaat echt. In dit boek laat Ma feit en fictie vaker door elkaar lopen. Is het bijvoorbeeld toeval dat de twee plaatsen waar het verhaal zich afspeelt, Ziyang en Yaobang, de voornamen zijn van twee politici die een voorname rol hebben gespeeld tijdens de Tiananmenprotesten?

Ook lopen heden en verleden door elkaar omdat ze onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn, ook onder het China Dream beleid. Zo is het plein waar Ma Daode een politiek evenement organiseert in Ziyang, aangelegd op een massagraf waar slachtoffers van de Culturele Revolutie begraven liggen – waaronder zijn eigen ouders.

Heden en verleden

In aanloop naar het implanteren van het China Dream Device krijgt Ma Daode steeds vaker flashbacks naar gebeurtenissen uit zijn jeugd:

Toen ik mijn mond opende, kwamen er woorden uit die ik zei toen ik zestien was, en gebeurtenissen uit het verleden ontrolden zich voor mijn ogen alsof ze op dit moment plaatsvinden.

Waar deze herinneringen hem enerzijds storen omdat wreedheden en persoonlijk verdriet op ongewenste momenten de kop opsteken, beseft hij zich ook dat deze herinneringen hem gevormd hebben, en groeit het besef dat met het implanteren van het China Dream Device zijn eigen verleden onherroepelijk zal verdwijnen. Waaronder de herinnering aan zijn ouders, die zelfmoord pleegden tijdens de hoogtijdagen van de Culturele Revolutie, nadat Ma Daode hen publiekelijk vernederde omdat zijn vader een pen van een Brits merk bezat.

Dergelijke absurditeiten worden veel genoemd (een vrouw werd tot modelarbeider benoemd omdat ze 64 abortussen in één dag uitvoerde), maar was wat tegenwoordig absurd mag lijken geen realiteit tijdens de perioden in de Chinese geschiedenis die Ma beschrijft?

Caleidoscoop van gedachten

Ma zet de contrasten van zijn generatie en van het huidige China op geniale wijze tegen elkaar af. Je wordt als lezer meegenomen in de herinneringen van Ma Daode, die afgewisseld worden met fragmenten uit zijn dromen, gebeurtenissen uit het heden, en tekstberichten van zijn vele minnaressen. Deze caleidoscoop van gedachten en gebeurtenissen vormt Ma Jian’s kritiek op het huidige China.

Door Xi Jinping’s China Dream als titel voor zijn meest directe politieke aanklacht tot nu toe te nemen, is dit boek een frontale aanval op het huidige Chinese beleid. Ma neemt het op tegen de gekte, het geweld, het opgelegde zwijgen en de donkere herinneringen van het recente Chinese verleden, en geeft zo een stem aan een natie waarvan de mond gesnoerd is.

Ma Jian, China Dream, Penguin Random House UK oktober 2018, Engelstalig, 192 pagina’s, hardcover €15,99, e-book €10,99. ISBN 9781784742492.

Dit artikel werd op maandag 24 december 2018 gepubliceerd op China2025.nl, een crowdblog gemaakt voor en door Nederlandse China professionals. Het blog heeft als doel om het Nederlandse China netwerk te stimuleren door ervaringen en kennis uit te wisselen. De artikelen die ik schrijf voor China2025.nl plaats ik ook op JudithinChina.com.