Er zijn zoveel biografieën gepubliceerd van mensen die tijdens de turbulente Chinese geschiedenis van medio twintigste eeuw leefden, dat dit type boek een genre op zich genoemd zou kunnen worden. Jung Chang’s Wilde Zwanen is daarin veruit de bekendste. De meeste van deze boeken zijn in de jaren 90 van de vorige eeuw gepubliceerd. Sinds toen zijn er niet veel nieuwe bij gekomen, wat logischerwijs voortkomt uit het ouder worden van de mensen die deze turbulente geschiedenis zelf meegemaakt hebben op een leeftijd dat ze daar nog over kunnen schrijven.

Het is in dat licht niet alleen bijzonder dat Chi Pang-yuan’s biografie onlangs pas is verschenen. Dit boek is ook speciaal omdat het de Chinese geschiedenis vanuit de andere kant belicht. Waar biografieën over het China van de twintigste eeuw zich doorgaans in de Volksrepubliek afspelen en de Culturele Revolutie van binnenuit beschrijven, kwam Chi Pang-yuan aan de andere kant van de straat van Taiwan terecht. Op 94-jarige leeftijd publiceerde zij haar memoires, een persoonlijk relaas van de Chinees-Taiwanese geschiedenis van de twintigste eeuw.

Leven in tijden van oorlog

Chi Pang-Yuan (pinyin: Qí Bāngyuàn) werd in 1924 geboren in wat toen Mantsjoerije heette, als dochter van Chi Shiying (Qí Shìyīng), een hoge militair in het leger van Chiang Kai-shek en politiek leider tijdens de tweede Sino-Japanse oorlog. Ze groeide op in een omgeving van relatieve welvaart, er kwamen thuis regelmatig regionale kopstukken van het Nationalistische bewind over de vloer. 

Van jongs af aan kreeg Chi mee dat een goede opleiding essentieel is. Ook – of juist – tijdens politiek woelige tijden. Chi’s familie vluchtte vanuit Mantsjoerije via Nanjing, Wuhan en Leshan (Chengdu) uiteindelijk naar Taiwan. Tijdens de Sino-Japanse oorlog en de burgeroorlog tussen de Guomindang en de Communisten bleef studeren belangrijk. Ze beschrijft levendig hoe studenten van Nankai Middle School, waar haar vader schooldirecteur was, schuilkelders indoken tijdens bombardementen, om nadat de lucht was geklaard gelijk weer in de schoolbanken te klimmen.

Chi’s verhaal hangt niet aan elkaar van spannende momenten in tijden van oorlog. Maar in de gebeurtenissen die haar leven vormen lezen we wel duidelijk hoezeer het dagelijks leven in China in die tijd ontregeld was. “Elke dag kwam de zon op zoals gewoonlijk, maar onder de zonnestralen was overleven een luxe“, schrijft ze.

Tijdens de vlucht van Nanjing naar Wuhan vallen er onderweg mensen van volgepakte treinen en boten. “De noodkreten van de mensen die in het water waren gevallen en het geluid van degenen die verdronken klonken op uit de zwarte rivier (…) Deze geluiden, samen met het schreeuwen van degenen die overdag van het dak van de trein vielen, bleef ik de rest van mijn leven horen” , schrijft Chi daarover.

Coming of age in politiek woelige tijden

Chi’s memoires zijn het coming of age verhaal van een jonge vrouw tijdens een turbulente periode in de Chinese geschiedenis. Decennia na dato weet ze nog precies te vertellen hoe ze omging met jongemannen die interesse in haar toonden, en hoe het verlies van haar jeugdliefde Zhang Dafei haar visie op geloof en liefde vormde.

Chi is in de periode die het boek beslaat een dromerige jonge vrouw met een liefde voor kunst en literatuur, die zich niet met politiek inlaat. Wie zoekt naar politieke achtergrond, kan beter andere biografieën lezen. Chi’s ervaring met het communisme gaat niet veel verder dan uitnodigingen voor leesgroepjes – die ze afslaat als ze haar vader hierover vertelt, en hij haar naïef noemt omdat ze niet zelf inziet dat dit een verkapte manier is om mensen te winnen voor de rode revolutie.

Politiek in het alledaagse leven

Chi was wel in de unieke positie om van binnenuit te vertellen over het opbouwen van de Republiek China op het eiland Taiwan. Zelf verliet ze het vasteland in 1947, toen “het hele land was verwikkeld in een politieke wervelstorm“, ruim voor de meeste nationalisten in 1949 halsoverkop naar Taiwan vluchtten. Chi’s man werkte voor de Taiwanese spoorwegen en was in de beginjaren vrijwel nooit thuis bij zijn gezin, omdat het opbouwen van een spoornetwerk en het op tijd laten rijden van treinen nog geen sinecure was. Ook Chi zelf kon als hoogopgeleide vrouw gemakkelijk aan werk komen, omdat universiteiten grote behoefte hadden aan gekwalificeerd personeel.

Chi gaf les aan de Nationale Universiteit van Taiwan, richtte de afdeling Buitenlandse Taal en Literatuur aan de Nationale Chung Hsing Universiteit op, ontving tweemaal een Fulbright-beurs om in de Verenigde Staten te studeren en onderwijzen. Ze droeg bij aan standaardwerken van Chinese literatuur en was instrumentaal in het bekend maken van Taiwanese literatuur bij een buitenlands publiek.

In haar verhaal verwoordt ze de weemoed van de eerste bewoners van Taiwan, die het Chinese vasteland verlieten met de gedachte dat het verblijf in Taiwan tijdelijk zou zijn. Zo niet Chi, die al voor haar vertrek zegt: “Mijn vader kocht een retourticket voor me, maar ik wist dat ik in Taiwan zou worden begraven“. En ook na vijftig jaar in Taiwan te hebben gewoond zegt ze: “Ik ben in Taiwan getrouwd en heb er mijn kinderen gekregen, een carrière opgebouwd. Maar ik ben nog steeds een ‘vastelander’, en kan net zoals ‘de Vliegende Hollander’ nooit naar huis. Ik kan alleen naast de golven staan en kijken naar een land waarnaar ik niet terug kan keren.“

Een inspirerend levensverhaal over onoverwonnen veerkracht

The Great Flowing River is met lovende kritieken onthaald in de Chineesprekende wereld. Columbia University Press maakt dit verhaal in de Engelse vertaling bereikbaar voor een westers publiek. Vertaler John Balcom vertelt in de inleiding uitgebreid hoe hij te werk is gegaan. Chi’s herinneringen zijn namelijk vanuit een zeer Chinees perspectief verteld, en de Engelse versie van haar memoires is enigszins aangepast om toegankelijker te zijn voor de westerse lezer.

Deze Chinese bestseller is een aanrader voor iedereen die graag over de Chinese geschiedenis leest in de vorm van invoelbare memoires. Het is een belangrijke en verfrissende toevoeging aan het bestaande aanbod aan levensverhalen, omdat de Chinese geschiedenis vanuit Taiwanees perspectief wordt verteld.

The Great Flowing River – a Memoir of China, from Manchuria to Taiwan, Chi Pang-yuan, Columbia University Press juli 2018, hardcover €40, ook verkrijgbaar als e-book, ISBN 9780231188401.

Een uittreksel van het boek is beschikbaar via de webiste van de uitgever.

 

Dit artikel werd op donderdag 3 juni 2021 gepubliceerd op China2025.nl, een crowdblog gemaakt voor en door Nederlandse China professionals. Het blog heeft als doel om het Nederlandse China netwerk te stimuleren door ervaringen en kennis uit te wisselen. De artikelen die ik schrijf voor China2025.nl plaats ik ook op JudithinChina.com.