De afgelopen maanden zijn er een heel aantal prachtige fotoboeken over China verschenen. Hoewel ieder van deze boeken een eigen invalshoek heeft, hebben ze één ding gemeen: ze tonen de periode tijdens en vlak na het begin van China’s opendeurbeleid, van eind jaren 80 tot eind jaren 90.

Staat deze periode in de (zeer recente) Chinese geschiedenis zo in de aandacht omdat 2019 zo’n bijzonder jaar is? 2019 markeert 100 jaar na de 4 mei beweging, de viering van 70 jaar Volksrepubliek, het is dit jaar 30 jaar geleden dat de demonstraties op het Tian’anmen plein werden neergeslagen, en 20 jaar na de repressie van de Falun Gong beweging.

Hoe dan ook, ik verwelkom fotoboeken die het China van de jaren 80 en 90 goed weergeven, omdat het contrast met het China van vandaag de dag immens is. En dat kun je nergens duidelijker en levendiger zien dan in een groot, goed uitgewerkt fotoboek.

A painter naps at a craft store specializing in ideological portraits, Chengdu, 1980 © Liu Hung Shing, published by Steidl

Een bijzondere fotojournalist

A life in a sea of red onderscheidt zich van andere recent uitgebrachte boeken, door de achtergrond van fotojournalist Liu Heung Shing (刘香成).  Liu werd in 1951 in Hong Kong geboren uit ouders die het vasteland in 1949 ontvluchtten. Omdat zijn ouders de scholen in Hong Kong als inferieur aan die op het vasteland zagen, stuurden zij Liu op driejarige leeftijd naar familie in Fuzhou, waar tot zijn negende naar school zou gaan.

Omdat Liu’s moeder uit een prominente familie van grootgrondbezitters kwam, werd hij tijdens de begindagen van de Volksrepubliek buitengesloten. Toen grote hongersnoden uitbraken na de Grote Sprong Voorwaarts, haalden Liu’s ouders hem in 1960 terug naar Hong Kong, waar hij naar school ging tot hij in 1970 werd toegelaten tot een opleiding politieke wetenschap en journalistiek in de V.S.

Door zijn jeugd in het China van de begindagen van de Volksrepubliek door te brengen, heeft Liu de ontberingen en gekte van de politieke campagnes van Mao aan den lijve ervaren. Maar door zijn latere opleiding in Hong Kong en de V.S. te volgen, heeft hij het China van toen altijd in een bredere context kunnen plaatsen.

Workers at Beijing Petrol Refinery, 1980 © Liu Hung Shing, published by Steidl

Liu begon zijn journalistieke carrière bij Life Magazine, en werd in 1976 door Time Magazine naar China gezonden om de veranderingen na de dood van Mao Zedong vast te leggen. Hier merkte Liu dat hij zich door zijn Chinese achtergrond makkelijker in de Chinese maatschappij kon begeven dan andere buitenlandse journalisten. Tegelijkertijd was hij een buitenstaander, die de veranderingen in de maatschappij vaak beter kon duiden dan de Chinezen die deze veranderingen meemaakten zelf. Hij werkte een aantal jaar in China als vaste journalist voor onder andere AP, en reisde in de jaren 80 het hele land door.

In 1989 werd Liu naar Seoul gezonden om een politiek gevoelige periode in Korea te verslaan, maar hij keerde medio mei terug naar Beijing om de studentenprotesten op het Tian’anmen Plein vast te leggen. In 1990 verhuisde hij naar wat toen nog de Sovjet Unie was, het juiste moment om het uiteenvallen van de Unie vast te leggen.

Daily life under the declaration of martial law, Beijing 1989 © Liu Hung Shing, published by Steidl

De juiste man op het juiste moment op de juiste plaats

Een goede fotojournalist voelt aan welke kritieke momenten in de wereldgeschiedenis vastgelegd moeten worden. Liu was tijdens een essentiële periode in China en Rusland, en heeft daar haarfijn aangevoeld welke momenten hij op de foto moest zetten. Jiang Qing die in handboeien de rechtszaal wordt uitgeleid, driewielers die gewonde studenten afvoeren na het neerslaan van de studentenprotesten, Mikhail Gorbachev die het papier met daarop de toespraak bij zijn aftreden in 1991 verslagen op tafel laat vallen. Stuk voor stuk essentiële momenten in de wereldgeschiedenis, die Liu op het juiste moment op de juiste manier wist vast te leggen – voor de foto van Gorbachev ontving hij een Pulitzerprijs.

Daarnaast weet Liu de tijdsgeest in het algemeen op de juiste manier weer te geven. Een jonge man die op rolschaatsen langs een standbeeld van Voorzitter Mao lijkt te vliegen, het resultaat van een operatie door de enige chirurg in China die in de jaren 80 de dubbele ooglid-operatie uit kon voeren, het plaatsnaambord met ‘Leningrad’ dat wordt vervangen voor ‘St. Petersburg’. Dit soort foto’s plaatsen de wereldgebeurtenissen die Liu vastlegde in een bredere, humanistische context.

Three young toughs, Jinhong County, Yunnan Province, 1980 © Liu Hung Shing, published by Steidl

Het leven in een rode zee

De titel van het boek is een variatie op het Chinese gezegde “Leven in een zee van bitterheid” (kǔ hǎi yú shēng), waarin ‘rood’ voor zowel China als de Sovjet Unie staat.

De combinatie van beelden van politieke gebeurtenissen, afgewisseld met foto’s van het dagelijks leven in woelige tijden, maken van dit boek zowel een geschiedenis in beeld, als een humanistisch verslag van twee machtsblokken zich in dezelfde periode geheel verschillend hebben ontwikkeld. Deze bijzondere balans tussen nieuws en politiek enerzijds en het dagelijks leven in een snel veranderende wereld anderzijds, maakt dit boek uniek. Je beleeft de veranderingen in de maatschappij door Liu’s foto’s zelf; van mensen die in Mao-pakken langs de eerste billboards voor transistorradio’s lopen in Shanghai, tot lege winkelschappen in Moskou tijdens de nadagen van de Sovjet Unie.

Liu geeft aan dat het samenstellen van dit boek, decennia nadat hij de foto’s nam, herinneringen terugbracht. “Het vastleggen van de transformatie van China was een bijzondere ervaring. Ik ben dankbaar dat ik die kans heb gehad”, zegt hij daarover. “Maar China’s verhaal is nog lang niet uit – het is nog steeds gaande.”

Klik op de foto’s voor een grotere versie.

A life in a sea of red, Liu Heung Shing, Steidl Publishers, juni 2019, Engelstalig, 30.5 x 32.8 cm, 288 pagina’s, 195 afbeeldingen, €85 incl. verzendkosten, ISBN 9783958295452, o.a. verkrijgbaar via de website van de uitgeverij.

Dit artikel werd op donderdag 25 juli 2019 gepubliceerd op China2025.nl, een crowdblog gemaakt voor en door Nederlandse China professionals. Het blog heeft als doel om het Nederlandse China netwerk te stimuleren door ervaringen en kennis uit te wisselen. De artikelen die ik schrijf voor China2025.nl plaats ik ook op JudithinChina.com.