In juli dit jaar berichtte The Art Newspaper dat enkele honderden kunstenaars hun studio’s in een oud fabriekscomplex in Huantie zijn uitgezet, in het noordoosten van Beijing. De autoriteiten gaven ‘veiligheidsproblemen’ en ‘instabiele factoren’ als redenen voor de uitzetting; het zou onderdeel van een campagne tegen georganiseerde misdaad zijn.

Dat kunstenaars bij elkaar gaan wonen in art villages in de hoofdstad, en daar door de autoriteiten steeds weer worden verdreven, is niets nieuws onder de Chinese zon. Naast het uiteendrijven van gelijkgestemde alternatievelingen, is het een onderdeel van doorlopende stadsvernieuwing. Kunstenaars worden steeds verder uit het centrum verdreven, en zijn inmiddels geland in Yanjiao, een nieuwe wijk die onderdeel is van de supermetropool Jing-Jin-Ji.

Lang voordat 798 Art District een commerciële hotspot werd en voordat de studio van Ai Weiwei in Songzhuang werd gesloopt, waren er in Beijing twee districten waar kunstenaars samenleefden. Eind jaren 80 vestigde een groep zich in het oude zomerpaleis (Yuanmingyuan), en noemde hun gemeenschap Beijing West Village, naar Greenwich Village in New York. Begin jaren 90 vestigde een andere groep zich in het westen van Beijing. Zij noemen zichzelf Beijing East Village, naar East Village in Manhattan, maar ook om zich te onderscheiden van hun collega’s aan de andere kant van de stad.

© RongRong. Met dank aan RongRong en Three Shadows Photography Art Center, Beijing

De grenzen van de kunst

Begin jaren 90 verlaat de dan 25-jarige RongRong zijn geboorteplaats in Fujian. Hij is net afgewezen voor toelating tot de kunstacademie, en wil zijn geluk beproeven in de hoofdstad. Hij komt terecht in wat Beijing East Village (Běijīng Dōng Cūn) zou worden. 

“Hier in East Village doen we bijna alles. Curse speelt rockmuziek en schrijft poëzie. Kongbu schrijft opiniestukken. Zhang Huan, Ma Liuming en Zhu Ming doen performances… Maar ik ben de enige fotograaf. Iedereen heeft zijn thuis verlaten en zoekt dromen verderop. We zijn allemaal kinderen die hun huis achter hebben gelaten, wat ons allemaal continu hongerig maakt…”

De bewoners van East Village waren voornamelijk avant-garde performance artiesten, die de grenzen van wat tot dan toe mogelijk was binnen de opkomende kunstscene opzochten. Ze gingen lichamelijk tot het uiterste, in radicale en subversieve performances. Zo vond Zhang Huan’s bekendste performance, 12 Square Meters, plaats in East Village. Zhang smeerde zich in met honing en vissaus om vervolgens een uur lang doodstil in het plaatselijke openbare toilet te gaan zitten. RongRong legde deze performance fotografisch vast, maar in zijn dagboek beschrijft hij ook hoe het was om erbij aanwezig te zijn:

“Binnen een paar minuten landden er zwermen vliegen op zijn lichaam. Ik bedekte mijn mond met een mondkapje. Je weet hoezeer dat openbare toilet stinkt. Daarnaast was het gisteren warmer dan 38 graden. Ik weet niet hoe het me is gelukt om in die omstandigheden foto’s te nemen; ik herinner me alleen het gezoem van de vliegen en het geklik van de camera. […] Het ergste was zien hoe de vliegen zijn oren in probeerden te kruipen. Maar Zhang Huan zat stil als een standbeeld. Ik hield mijn camera vast en kon bijna niet ademhalen; het voelde als het einde van het leven…”

© RongRong. Met dank aan RongRong en Three Shadows Photography Art Center, Beijing

RongRong legde alles wat er in East Village gebeurde vast in zwart-wit beelden met zijn 35-mm camera. Uit de dagboekfragmenten blijkt dat zijn rol groter was dan die van fotograaf; hij beschrijft hoe hij regelmatig bij zijn mede-kunstenaars langsgaat om ze te fotograferen, en daarbij zelf suggesties geeft. In een fragment beschrijft RongRong hoe Zhang Huan op zijn aanwijzingen tot zijn eerste performance kwam, door op een stuk canvas in zijn atelier te gaan liggen met het been van een paspop dat hij op de plaatselijke afvalhoop had gevonden, tussen zijn eigen benen.

Niet lang na 12 Square Meters kwam de kortstondige bloeiperiode van Beijing East Village tot een einde, toen de politie een inval deed in de courtyard van Ma Liuming tijdens een performance van zijn alter-ego, Fen-Ma Liuming. Tijdens de performance “Fen-Ma Liuming’s Lunch” kookte Ma aardappelen in zijn courtyard. Dat was niet verboden – wel dat Fen-Ma Liuming dit naakt deed, en de grenzen van wat nu ‘gender‘ genoemd wordt opzocht. Ma Liuming en een aantal andere aanwezigen werden gearresteerd. RongRong wist aan een arrestatie te ontkomen, maar alle kunstenaars werden Beijing East Village uitgezet. De locatie is nu onderdeel van Chaoyang Park.

© RongRong. Met dank aan RongRong en Three Shadows Photography Art Center, Beijing

Een intiem verslag van een bijzondere periode

De bewoners van East Village verspreidden zich over de stad, maar bleven actief en hielden contact. RongRong zou uitgroeien tot één van China’s meest vooraanstaande fotografen, en legde als duo met zijn Japanse vrouw inri de sociale veranderingen en urbanisatie van China op een intieme manier vast. Samen richtten ze in 2007 het Three Shadows Photography Art Centre op in Caochangdi, één van de meest vooraanstaande fotogalerieën van China.

RongRong’s Diary. Beijing East Village is een nieuwe uitgave van de foto’s die RongRong nam in de bloeidagen van de Chinese avant-garde kunst. Hij kijkt terug op een periode die hem persoonlijk en artistiek gevormd heeft. In de dagboekfragmenten lees je mee met de jonge RongRong, en ziet East Village opkomen en verdwijnen door zijn ogen. Het boek is tweetalig uitgegeven, onder de Engelse vertaling staan de originele teksten in het Chinees. Deze zijn zeer eenvoudig geschreven en goed leesbaar voor wie het Chinees enigszins beheerst.

© RongRong. Met dank aan RongRong, The Walther Collection en Three Shadows Photography Art Center, Beijing

Het boek eindigt met een fragment uit 2002, als RongRong alleen terugkeert naar wat ooit East Village was. Stadsvernieuwingen hebben de plek onherkenbaar gemaakt. Het enige dat RongRong er herkent zet hij op de foto: een gebalde hand vol sneeuw, net zo vergankelijk als het Beijing dat hem gevormd heeft.

Een vraag die altijd opkomt bij performance kunst, is wie nu eigenlijk de rechthebbende artiest is; degene die de performance uitvoert, of de fotograaf die het gebeuren vastlegt? De performance zelf is immers vergankelijk, het enige dat overblijft zijn de foto’s (of de film). Door de vernieuwende kunst van zijn medebewoners van East Village vast te leggen, is RongRong net zozaeer onderdeel van de kunst als Ma Liuming, Zhang Huan en de anderen die de performances uitvoerden. Dit boek is zijn prachtige, persoonlijke verslag van de opkomst en ondergang van een verdwenen spil in de Beijingse avant-garde kunstscène.

Klik op de foto’s voor een grotere versie.

Rong Rong’s Diary. Beijing East Village, Steidl Publishers, juni 2019, teksten en fotografie door Rong Rong, 21 x 26 cm, 248 pagina’s, 124 afbeeldingen, €48 incl. verzendkosten, ISBN 9783958295926, o.a. verkrijgbaar via de website van de uitgever.

Dit artikel werd op maandag 5 september 2019 gepubliceerd op China2025.nl, een crowdblog gemaakt voor en door Nederlandse China professionals. Het blog heeft als doel om het Nederlandse China netwerk te stimuleren door ervaringen en kennis uit te wisselen. De artikelen die ik schrijf voor China2025.nl plaats ik ook op JudithinChina.com.

Lees de recensies van drie andere recente fotoboeken uit dezelfde periode elders op Judithinchina:

China’s openstaande deur in de jaren tachtig
Ai Weiwei: Beijing photographs 2003-2013
Veranderend China en Rusland in beeld