Ik heb het er hier al verschillende keren over gehad: in het verkeer gaat het er in China heel anders aan toe dan in Nederland. Dat komt deels omdat het hier op straat veel drukker is dan in Nederland en deels door het wennen aan nieuwe vormen van openbaar vervoer. In Beijing heeft de overheid jarenlang geïnvesteerd in bewustwordingscampagnes die effect hebben gehad: de hoofdstad heeft natuurlijk een voorbeeldfunctie en moet dus wel.

In second tier steden als Wuhan is de metro echter nog heel nieuw en merk je ook op de fiets en te voet duidelijk dat er aan de omgangsvormen op straat nog heel wat verbeterd kan worden.

Waar komt dat onbehouwen gedrag in de openbare ruimte toch vandaan? Het is heus niet zo dat Chinezen een stuk onbeleefder zijn dan westerlingen. In China lijkt men op straat in veel minder op de omgeving te letten dan wij in Nederland. Dat merk je niet alleen aan dat je in het verkeer voorrang moet nemen in plaats van dat men het je geeft; je ziet het overal in hoe mensen zich gedragen. Vrouwen met een baby op de arm steken rustig zó de weg over zonder links of rechts te kijken, mensen die midden op het fietspad lopen kunnen heel goed ineens naar links of rechts uitwijken zonder te kijken of er achter hen een fieters aankomt en als iemand van A naar B wil dan gaat dat meestal in een rechte lijn, zonder op andere voetgangers of obstakels te letten.

Naast het verkeer spuugt men rustig op straat, laat kinderen op straat plassen en ook afval wordt argeloos op straat gegooid. Men ziet de openbare ruimte hier niet als iets dat je gezamenlijk schoon en leefbaar houdt, maar als een plaats die van niemand is en waar jij dus ook niet verantwoordelijk voor bent. Toen Zhang Yang voor het eerst in Nederland was verbaasde hij zich over de eenden en vogels die vrij in de sloten en singels leven. Volgens hem zou dat in China niet mogelijk zijn. De redenatie zou zijn: “Die eend is van niemand dus is hij van mij, voor het avondeten!”

Nu kom ik uit een klein dorp waar je, als je op straat loopt, de mensen die je tegenkomt altijd groet. Dat doen we omdat het vriendelijk is en je in een kleine gemeenschap de meeste mensen wel kent, al is het maar van gezicht. Hoe anders is dat in China! In een stad als Wuhan, waar veel mensen buiten China nooit van hebben gehoord, wonen toch tien miljoen mensen. Als ik iedereen die ik hier op straat tegenkom zou groeten kom ik nergens anders meer aan toe. Daarnaast is het grootste deel van de bevolking van grote Chinese steden wàidìrén: ze komen ergens anders vandaan. Daardoor is er weinig sprake van een gemeenschap. Het is niet alleen zo dat vrijwel niemand elkaar kent; je hebt sowieso minder met je stadsgenoten gemeen omdat ze eigenlijk geen stadsgenoten zijn.

Neem daarbij de turbulente Chinese geschiedenis, waarin mensen van de Grote Sprong Voorwaarts en de Culturele Revolutie hebben geleerd dat het beter is om jezelf zo min mogelijk met anderen te bemoeien, omdat dat alleen maar problemen kan geven. Je kunt maar beter je eigen belangen voorop stellen. In China wonen sowieso zoveel mensen dat het lastig is om jezelf om anderen te bekommeren. De maatschappij is daardoor heel anders ingericht; er is geen verplichte zorgverzekering of sociaal vangnet. Gevoelens van trots en verbondenheid hebben voor Chinezen eerder betrekking op hun eigen stad, provincie of bevolkingsgroep dan op China als geheel. Tussen Chinezen onderling zitten zulke grote verschillen in locatie, culturele herkomst, opleidingsniveau en taal, dat het wellicht logisch is dat mensen zich alleen verbonden voelen met degenen die dicht bij hen staan of waar ze zichzelf duidelijk mee kunnen identificeren.

Alle abstracte zaken die ik hier noem werken heel concreet door in het dagelijkse leven. Waaronder hoe men zich op straat gedraagt en de openbare ruimte benadert. De Chinese geschiedenis en samenleving zijn zo anders de onze, dat je Chinezen gedrag dat op ons onbeschoft over kan komen niet per definitie als zodanig kunt verwijten. Wat overigens niet wegneemt dat ik me nog steeds mateloos kan ergeren aan al het hierboven beschreven gedrag.